Kệ Ngôn 104-105 Sự Chiến Thắng Đích Thực - TT Giác Đẳng

Kệ Ngôn 104 - 105 Sự Chiến Thắng Ðích Thực

Giảng Sư: TT Giác Ðẳng  Tự thắng mình tốt đẹp Hơn khuất phục tha nhân Người điều phục tự thân Biết sống bằng tự chế Chư thiên, Càn thát bà Ma vương và Phạm thiên Không thắng bậc trí hiền Ðã tự mình nhiếp hoá Chánh văn kệ ngôn pháp cú do Thượng Tọa Giác Đẳng dịch từ Pali Attaa have jita.m seyyo yaa caaya.m itaraa pajaa Attadantassa posassa nicca.m sa~n~natacaarino. Neva devo na gandhabbo na maaro saha brahmunaa Jita.m apajita.m kayiraa tathaaruupassa jantuno. Minh Hạnh chuyển biên Duyên Sự Một Bà La Môn chuyên nghề cờ bạc đến hỏi Ðức Phật về lý lẽ của được và mất. Ðức Thiện Thệ giảng cho ông nghe thế nào là sự thất bại và thắng đạt thật sự trong đời rồi Ngài kết luận bằng 2 kệ ngôn trên. TT Giác Đẳng: Học hai kệ ngôn này có thể gợi nhắc chúng ta một bài học luân lý rất quen thuộc là con người mình phải có khả năng để tự thắng mình. Tự thắng mình là một cái gì rất vinh quang. Nhưng phải nói hai câu kệ ngôn này đã nói lên một ý hướng hết sức quan trọng ở trong cuộc sống của chúng ta. Trong bài kinh Đế Thích Sở Vấn hay Sakka-panha Sutta trong Trường Bộ Kinh, Đức Phật Ngài dạy một người tu tập phải biết nhìn thấu Ngài gọi là tầm. Có những tầm mang lợi lạc cho chúng ta và có nhiều thứ tầm chỉ mang lại phiền não. Tầm ở đây chúng ta nói đến ý hướng, chúng ta nói đến một khuynh hướng cá nhân của mình. Ý hướng này được Đức Phật Ngài dạy ở trong cuộc sống mình có hai mạch sống chính và hai qua mạch sống đó nếu chúng ta hiểu và nếu chúng ta tu tập dựa trên hai mạch sống đó chúng ta sẽ thành tựu nhiều điều vi diệu: 1. Thân Hành. Thân Hành tức là hơi thở, cái gì thuộc về thể chất của chúng ta. Hơi thở có một vai trò đặc biệt hơn chúng ta nghĩ chỉ hít vào và thở ra. Dĩ nhiên, ai cũng biết dưỡng khí cần nhưng hơi thở có một địa vị rất quan trọng, những người thực hành Du-Già cho chúng ta biết chuyện đó. 2. Và Tâm Hành, chúng ta có thể biết rõ khuynh hướng của chúng ta là gì, cảnh giới nào chúng ta đang hướng đến. Bài kệ này Đức Phật nói lên ở trong thế giới chúng ta đang sống có lẽ nó phát xuất từ ngã tính của mình, chúng ta luôn luôn muốn tìm một vị trí, tìm một sự thành đạt, và trong vị trí thành đạt đó không thể nào tự mình cảm thấy thoả mãn được nếu nó không có sự so đo với người khác. Và còn hơn thế nữa, trong sự so đo dẫn chúng ta đến chuyện ganh đua, trong sự ganh đua chúng ta luôn luôn mong muốn mình ở phần thắng thế. Về điểm này phải nói nó đã sống từ ở trong não của con người chúng ta, không thể phủ nhận được đa số chúng ta đều sống với một thước đo của xã hội. Có một lần chúng tôi đến tỉnh Udon của Thái Lan, chúng tôi có hỏi thăm về một số trường hợp cha mẹ bán những đứa con của mình để có tiền, chuyện này hết sức bi đát vì nó có thể làm hỏng cả cuộc đời con của mình. Chúng tôi có hỏi thăm những người tại đó: "Có phải vì ngày hôm nay đời sống dân ở đây quá nghèo nên họ mới làm như vậy phải không?" Một vị Sư ở trong làng nói cho chúng tôi biết: "Không phải vì người ta nghèo mà người ta bán con của mình" Đúng ra ngày xưa cách nay khoản vài ba chục năm cuộc sống tại đó vẫn nghèo hơn hôm nay. Nghèo hơn có nghĩa cuộc sống giản dị hơn, người ta bằng lòng với căn nhà lá với một chiếc nệm. Bây giờ nếu mình có một căn nhà lá một chiếc nệm và thậm trí có một bày gà nuôi ở trong vườn, một miếng đất để canh tác người ta không gọi là khá giả hơn, mà nhà phải có TV phải có xe đạp xe gắn máy rồi nhà phải lợp ngói lợp tôn v.v... Nói chung, câu chuyện đó cho chúng ta thấy cái giàu cái nghèo cái được và không được đều dựa trên những sự ganh đua, mình có một TV màu cách đây khoản chừng mấy mươi năm thấy điều đó là một điều đặc biệt nhưng ngày hôm nay TV màu rất thường tại vì ai cũng có người ta không thấy điều đó đặc biệt nữa. Chúng ta đi tìm một chỗ nào đó để nâng cao ngã tính của mình và để làm cho mình thấy mình quan trọng hơn mình đặc biệt hơn. Và chính vì điểm này đã dẫn chúng ta vào cuộc phiêu lưu bất tận ở trong cuộc đời này. Cuộc phiêu lưu đó không bao giờ chúng ta có thể dừng lại được, đã ra đi thì tiếp tục cho đến một ngày chúng ta mỏi mệt. Rất hiếm khi ở trong cuộc đời chúng ta có thể hướng tâm vào một cảnh giới mà cảnh giới đó khả dĩ có thể hóa giải được cái gì rất bản năng của mình. Chúng tôi nhận thấy ngay cả trong đời sống xuất gia, có một lần chúng tôi nói chuyện với một vị Hoà Thượng, Ngài nói xem vậy chứ đi tu cái lợi dễ bỏ nhưng cái danh thì khó bỏ, có đôi lúc một nhà Sư có thể xả tài rất nhiều có thể cho ra rất nhiều thứ nhưng cái ngã cái danh đôi lúc rất nặng về điểm này. Phải nói rằng cuộc sống của chúng ta là một cuộc cạnh tranh không ngừng giữa cá nhân này và cá nhân khác, và trong cuộc cạnh tranh đó nếu có cái gì gọi là hơn, cái gì gọi là được thì chúng ta cảm thấy thoả mãn, nhưng chúng ta quên rằng một chút hơn, một chút được đó sẽ đem lại cho chúng ta rất khổ về sau này, tại vì khi chúng ta càng vui với những cái được cái hơn của mình, chúng ta sẽ càng buồn với những cái không được và không hơn của mình. Cuộc sống này có thể nói như những cây thảo mộc, những hoa đồng cỏ nội, chúng ta không biết thế nào gọi là hơn, thế nào gọi là thua, có những cây rất cao và có những loại thảo mộc chỉ bò ở dưới nhưng lại ra những trái, ví dụ như giàn bầu giàn bí không lớn như cây bàng nhưng bầu bí lại cho chúng ta những trái khác. Nếu trong một cái nhìn hiểu biết, khách quan, bình tỉnh thì thắng bại ở thế gian này là cái gì rất tương đối như cây ở trong rừng, có những loại cây cho bông hoa, có những loại cây cho lõi, có những loại cây cho vỏ như cây quế, có những loại cây cho rễ như hàn thủ ô, rồi có những loại cây cho chúng ta bóng mát và có những cây chúng ta nghĩ nó vô dụng hoàn toàn nhưng chất xanh trong chất hữu cơ sẽ là một sự bồi đắp cho khu rừng chúng ta không biết được. Một lần chúng tôi xem cuốn phim nói về loài kiến, loài kiến ăn những côn trùng khác như thế nào và nó giúp cho người ta kiểm soát hoa màu trồng trọt như thế nào. Hồi còn nhỏ khi chúng tôi ở chùa Thiền Quang ở Long Thành và mỗi lần đi gặp đàn kiến như vậy chúng tôi cảm thấy không thích lắm bởi vì những loài kiến này cắn rất đau. Nhưng khi coi bộ phim đó rồi mới thấy bức tranh thiên nhiên hoàn toàn không giống như chúng ta nghĩ mỗi sinh vật và những phần ở trong chu kỳ sinh hóa của con người chúng ta không biết cái nào quan trọng cái nào không quan trọng. Cũng như chúng ta nói về lý Thập Nhị Nhân Duyên có 12 mắc ở trong vòng tròn, hỏi cái nào quan trọng, có người nói vô minh quan trọng, có người nói ái quan trọng, nhưng thật sự trên thực tế thì hễ là một mắc xích thì cái nào cũng quan trọng. Nên phải có cái nhìn khách quan như thế nào đó chúng ta mới tạm nguôi ngoai đi và nguôi ngoai đi một vài giây phút sống không có so sánh, không dùng sự đối đãi của cuộc sống ở trong đời này để làm thước đo cho chính mình. Đúng ra chúng ta có thể dùng điều đó để tác động tâm tư của mình trong sự hơn vượt trội người khác, trong cái hơn thua, chúng ta tìm thấy ở những giây phút rất hấp dẫn, những giây phút làm cho chúng ta cảm thấy hăng hái yêu đời, nhưng chính cái thất bại não nề mà thường khi chúng ta thất bại rất nhiều nó lại mang cho chúng ta những vết thương lòng sâu đậm hơn bao giờ hết. Đức Phật Ngài ở đây nói đến khuynh hướng sống. Khuynh hướng sống này rất quan trọng là chúng ta hướng đến nỗ lực chúng ta đặt chỗ nào và nỗ lực này cũng nói lên một điểm Đạo Phật gọi là chánh tinh tấn hay chánh cần. Tức là nỗ lực có tánh cách hướng nội không phải là hướng ngoại, và nỗ lực đó là nỗ lực rất tỉnh táo, nỗ lực đi chung với chánh niệm ,đi chung với trạch pháp để biết chẳng những hướng nội mà nhận rõ cái nào tốt, cái nào xấu. Cái xấu cần phải tiêu diệt và cái tốt cần phải phát triển. Điều này đủ để hiểu cái xấu nào chưa sanh cái xấu nào đã sanh, cái đã sanh làm cho nó diệt rồi làm cho tiêu diệt, và chưa sanh làm sao cho nó được phòng ngừa để không sanh khởi trong tương lai, và thiện pháp nào chưa sanh thì được sanh và thiện pháp nào đã sanh thì làm cho tồn tại. Như vậy bài kệ này nghe dường như ở bên ngoài là một bài kệ mang tánh cách luân lý đạo đức cổ kim đông tây. Chúng ta nghe rất nhiều câu nói liên quan đến một người có khả năng tự chế lấy chính mình nhưng có lẽ hơn bất cứ tôn giáo nào về điểm này đạo Phật nhấn mạnh rất lớn một người sống có ý thức rõ ràng về thân phận của mình ở giữa cuộc sống này sẽ không có quá bận lòng đối với thước đo ở bên ngoài, người khác họ có thể hơn mình bằng mình và thua mình, nhưng cái hơn, cái bằng, cái thua chỉ là những giá trị chúng ta nhìn thấy ở bên ngoài. Rất nhiều Phật tử nói với chúng tôi ở cuộc đời này không thể nhìn thấy ở bên ngoài được, có những người đi xe rất mới nhưng họ lại lo âu thường xuyên về vấn đề tiền bạc, có những cặp vợ chồng ở bên ngoài trông họ rất vui vẻ nhưng thật ra ở trong gia đình lại rất lạnh lùng, không có bao nhiêu người thật sự sống hạnh phúc ở trong cuộc đời này. Người ta lại nói đến có những người sống ở bên ngoài dường như tiền bạc rất nhiều, chúng ta nghe những câu chuyện về những nhà tư bản Mỹ lên voi xuống chó là một chuyện rất bình thường, thăng đó rồi trầm đó. Có thể nói cuộc đời của chúng ta nếu đem mình để so sánh với thế giới ở bên ngoài chúng ta không có bao giờ đạt đến đích điểm cuối cùng, chúng ta chỉ được xem như trò chơi hồi còn nhỏ đi đánh đáo hay bắn bi, hơn đó, thua đó, và hơn thua đó nó sẽ trôi vào dĩ vãng, nó trôi vào ký ức, nó trở thành một sự hoài niệm. Ngay lúc đó chúng ta gần như sanh tử và có đôi lúc người ta ăn gian một chút hay bị người khác ăn gian thì nổi cơn thịnh nộ giận dữ nhưng rồi bây giờ nghĩ lại, 5 năm 10 năm sau nghĩ lại thì thời thơ ấu đó chỉ là những trò rất trẻ con mà thôi. Đó là thời thơ ấu, còn bây giờ thì sao, có lẽ là một cái tuổi nào đó trong cuộc đời khi chúng ta có dịp nhìn lại sau này một sự việc mà nó đã trôi qua 5 năm 10 năm rồi thì cái vui, cái buồn, cái phải, cái quấy, cái đúng, cái sai, cái hay, cái dở, cái được hay không được, cái thắng, cái bại, cái vinh, cái nhục, những giờ phút đó vốn dĩ không có ý nghĩa gì với chúng ta hết và những lúc đó chúng ta bỗng dưng bậc cười tại sao lúc đó mình lại nông nỗi như vậy. Nên chi, nếu một người có ý thức về sự tự thắng chính mình, tự nhiếp hóa chính mình điều đó có thể nói một sự chuyển hướng hết sức quan trọng trong cuộc đời của họ, bởi vì họ có thể hướng được năng lực thì giờ của họ vào những gì thật sự cao qúi thật sự cần thiết mà không có hoang phí. Chúng ta sống ở trong một xã hội ảnh hưởng nền luân lý Khổng Mạnh, một xã hội có nhiều ưu điểm nhưng một trong những khuyết điểm lớn nhất là người ta quá trọng về sự hơn thua mặt mũi. Chúng tôi nhớ đọc những câu chuyện thời xa xưa thời tiền chiến những năm 30, 40 có những gia đình vì vấn đề danh dự trong gia đình họ làm một lễ cưới cho con cái mình, sau lễ cưới đó cô dâu và chú rể phải đi làm để trả tiền nợ trong hai mươi năm chỉ trả nợ cho một đám cưới mà đám cưới để rạng rỡ gia tộc mà thôi. Chuyện đó ngày hôm nay chắc chắn càng lúc càng ít đi vì người ta thực tiễn hơn, nhưng không có nghĩa vì thực tiễn của thế giới ngày hôm nay mà người ta có khả năng để hướng năng lực và hướng thì giờ của họ vào việc xây dựng bản thân của mình làm sao cho mình được tốt hơn. Thiền Sư Upandita nói nếu con người chỉ dùng những năng lực của mình để thắp sáng chánh niệm để có thể hướng dẫn vào đúng chánh tinh tấn của mình mà Đức Phật đã dạy thì thời gian họ sống trong cuộc đời này quả thật họ dùng trọn vẹn, còn nếu họ không dùng được như vậy họ chỉ hướng ngoại thôi thì hầu như họ đã hoang phí hoàn toàn đời sống của họ. Bởi vì cái gì chúng ta cho ra bên ngoài giống như nước đem đổ xuống biển và giống như chúng ta không có cách gì để có thể xây dựng một cái gì thật sự ổn cố ở trên cuộc đời này sau 5, 30 năm sống cuộc đời, nhưng nếu điều đó là một thái độ hướng nội tự xây dựng bản thân mình sẽ thấy không phải bản thân mình lợi lạc mà người khác cũng lợi lạc. Bài kệ này lại nói lên 2 điều Đức Phật Ngài dạy đi chung với nhau ở bài kệ đầu tiên. Ngài dạy: tự thắng mình mới là chiến thắng chơn thật, mới là chiến thắng vẻ vang hơn là sự chinh phục người khác. Nhưng bên cạnh đó Đức Phật Ngài cũng dạy bậc trí biết tự điều phục mình là bậc trí sống với tinh thần tự chế. Tự chế tức là người đó có khả năng theo trong kinh Phật trong một đoạn Phật ngôn khác trong kinh Pháp Cú Đức Phật dạy: giả xử như một người đang sân mà họ biết kềm lại tâm sân của họ giống như một người đánh xe khéo điều khiển con ngựa đang nộ khí, con ngựa chứng người đánh xe có thể điều khiển được. Hình ảnh một người đánh xe có thể điều khiển được con ngựa chứng hình ảnh đó làm chúng tôi nghĩ là một trong những ví dụ rất đẹp về tinh thần tự chế hay tự thắng chính mình. Bởi vì đối với một bậc thánh đã hoàn toàn giác ngộ giải thoát. Thì qúi vị Phật tử sẽ thấy bài học về nỗ lực tự chế không phải là bài học lớn đối với các Ngài, bởi vì các Ngài đã thuộc về một cảnh giới khác nhưng đối với chúng ta giống như một xa phu thiện xảo có thể điều phục sân tâm của mình tự giúp hoá lấy chính mình thì điều đó là một kỳ tích, và có những lúc chúng ta cảm thấy rất hạnh phúc vì kỳ tích này ./.